कमला उप्रेती, महिला सुरक्षा दबाब समूहकी केन्द्रीय उपाध्यक्ष, महिला संस्था Women’s Foundation नेपालको पूर्व अध्यक्ष तथा हाल प्रमुख कार्यकारी अधिकृतमा कार्यरत हुनुहुन्छ । पाँच प्रश्नमा उहाँसग नेपाली महिला आन्दोलन , समस्या र समाधानमा केन्द्रीत रहेर गरिएको कुराकानी ।
नेपालको महिला आन्दोलनलाई कसरी हेर्नुभएको छ ?
महिला आन्दोलन नेपालमा एक गहिरो, ऐतिहासिक र साहसिक यात्रा हो। यो केवल केही महिलाको आवाज होइन, यो लाखौं महिलाहरूको संघर्ष, आँसु, सपना र दृढ सङ्कल्पको कथा हो। मैले महिला आन्दोलनलाई चेतनाको उज्यालो यात्राको रूपमा देखेकी छु-जहाँ महिलाहरूले सामाजिक अन्याय, हिंसा, भेदभाव र मौनतालाई तोड्दै आफ्ना अधिकारका लागि आवाज उठाएका छन् । शुरुमा महिला आन्दोलन सीमित थियो-शिक्षा, मताधिकार, बालविवाह विरुद्धजस्ता विषयहरूमा केन्द्रित। तर अहिले यो आन्दोलनले व्यापक रूप लिएको छ-जसले मानव अधिकार, लैङ्गिक समानता, आर्थिक सशक्तीकरण, राजनीतिक सहभागिता र न्यायप्राप्तिको सवाल उठाएको छ। महिला आन्दोलनको प्रभावले नीति निर्माणदेखि कानूनी सुधारसम्म अनेक परिवर्तन ल्याएको छ। तर हामी अझै पूर्ण समानताको अवस्थामा पुगिसकेका छैनौँ। विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रका महिलाहरू अझै पनि हिंसा, गरिबी, शिक्षा अभाव, तथा सामाजिक वञ्चनाको शिकार भइरहेका छन्।
तर पनि, म यस आन्दोलनप्रति आशावादी छु। किनभने महिलाहरू अब डराउँदैनन्, उनीहरू संगठित छन्, शिक्षित छन्, सचेत छन्। महिला आन्दोलन अब एक सामाजिक रूपान्तरणको अभियान बनेको छ। महिला आन्दोलन केवल महिलाका लागि होइन-यो समग्र समाजको न्याय र समताका लागि हो। यो आन्दोलन हामी सबैको हो।
नेपालमा बालिकाहरूको अवस्था कस्तो छ? तपाईंले भेट्नु भएका बालिकाहरू कस्ता कस्ता परिस्थितिबाट आएका छन् ?
नेपालमा बालिकाहरूको अवस्था अझै पनि धेरै चुनौतीपूर्ण छ, विशेष गरी गरिबी, अशिक्षा, लैङ्गिक विभेद र घरेलु हिंसाबाट प्रभावित समुदायमा। यद्यपि केही शहरी क्षेत्रमा सुधार देखिएको छ, ग्रामीण भेग र सीमान्तकृत समुदायका बालिकाहरू अझै पनि आधारभूत अधिकारबाट बञ्चित छन्।
महिला संस्था ( Women’s Foundation Nepal )मा मैले भेटेका अधिकांश बालिकाहरू अत्यन्त पीडादायी र दर्दनाक परिस्थितिबाट आएका छन्। कतिपय बलात्कार वा यौन दुर्व्यवहारको शिकार भएका छन्। केही बालिकाहरू बुबाआमा छुट्टिएपछि वा मरेपछि टोल छिमेकमा शोषणमा परेका छन्। थुप्रै बालिकाहरू घरायसी हिंसा, बालविवाह, बालश्रम, बेचबिखन र दुर्व्यवहारबाट भागेर यहाँ आश्रय लिन आएका छन्। कसैले स्कूल जाने सपना देख्न नपाएर बाल्यकालमै गह्रौँ जिम्मेवारी बोकेका छन्। कतिपयलाई त आफ्नो नाम, उमेर वा जन्मस्थानसमेत थाहा छैन। धेरै बालिकाहरूमा गहिरो डर, आघात, र आत्मग्लानि देखिन्छ। तर यिनै बालिकाहरूलाई जब माया, शिक्षा र सुरक्षाको वातावरण दिइन्छ—उनीहरू फेरि मुस्कुराउन थाल्छन्, आत्मविश्वास बढ्छ, भविष्यको सपना देख्न थाल्छन्। हामीलाई यिनले हरेक दिन सम्झाइरहेका छन्—परिस्थिति जति नै कठोर भए पनि, अवसर र समर्थन पाइएमा परिवर्तन सम्भव छ।
तपाईंको संस्थाले कुन–कुन क्षेत्रमा काम गर्छ ?
हाम्रो संस्था, Women’s Foundation Nepal महिला र बालबालिकाको अधिकार, सुरक्षा, सशक्तीकरण र समानताको लागि समर्पित छ। हामीले काम गर्ने मुख्य क्षेत्रहरू निम्न छन्
सुरक्षा र आवास, घरेलु हिंसा, यौन शोषण, बेचबिखन आदि जोखिममा परेका महिला र बालिकाका लागि सुरक्षित आवास र कानुनी सहायता।
शिक्षा वञ्चित र जोखिममा परेका बालबालिकाका लागि गुणस्तरीय शिक्षा र छात्रवृत्ति कार्यक्रम।
सीप विकास र आर्थिक सशक्तीकरण- महिलाहरूलाई आर्थिक रूपमा आत्मनिर्भर बनाउन सीप तालिम, उद्यमशीलता प्रशिक्षण, र रोजगारी सिर्जना।
मानसिक स्वास्थ्य र परामर्श- आघातबाट गुज्रिएका महिला र बालिकालाई मनोसामाजिक परामर्श र सहयोग।
अधिकार र सचेतना- महिला अधिकार, लैङ्गिक समानता, स्वास्थ्य र यौन प्रजनन शिक्षाको क्षेत्रमा समुदायमा सचेतना अभिवृद्धि कार्यक्रम।
महिलाहरूको अवस्था र सुधारको स्थिति कस्तो छ? सुधार गर्नु पर्ने पक्षहरू के–के छन् ?
नेपालमा महिलाहरूको अवस्था विगतको तुलनामा केही सुधार भएको छ—शिक्षा, स्वास्थ्य, राजनीतिक सहभागिता र कानुनी पहुँचमा प्रगति देखिएको छ। महिलाहरू अब आफूभित्रको क्षमता देख्न थालेका छन्, र सामाजिक परिवर्तनका अगुवा बन्न थालेका छन्। तर अझै पनि सुधार गर्नुपर्ने धेरै पक्षहरू छन् ? घरेलु हिंसा र यौन शोषण अझै गम्भीर समस्या हो। गाउँ–देहातमा शिक्षा र स्वास्थ्य सेवा को अभाव छ, विशेष गरी किशोरी र गर्भवती महिलाहरूको पहुँचमा। अशिक्षा, गरिबी र परम्परागत सोच ले महिलालाई दबाएर राखेको छ। आर्थिक निर्भरता ले महिलाहरूलाई आत्मनिर्भर हुन कठिन बनाएको छ। हामीले यी पक्षमा दीर्घकालीन समाधानका लागि निरन्तर काम गरिरहेका छौं।
पछिल्लो समय तपाईं के मा व्यस्त हुनुहुन्छ ?
पछिल्लो समय म विशेषगरी तीन मुख्य कुरामा व्यस्त छु जस्तै :
-दशदिने महिला सशक्तीकरण र काउन्सेलिङ तालिम सञ्चालनमा, जसले युवतीहरूलाई आत्मनिर्भर बनाउने र जीवनप्रति सकारात्मक दृष्टिकोण विकास गर्न मद्दत गर्छ।
– अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारी विस्तार हाम्रो अभियानलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा प्रभावकारी बनाउन, विभिन्न दातृ निकाय र संस्थासँग सहकार्य बढाइरहेकी छु।
– संस्थागत क्षमता विकास हामी कार्यरत आश्रय गृह, विद्यालय र परियोजनाहरूलाई अझ प्रभावकारी र दिगो बनाउनेतर्फ केन्द्रीत छौं। यी सबै कामहरू महिलाको जीवनमा दीर्घकालीन परिवर्तन ल्याउने हाम्रो लक्ष्यतर्फको निरन्तर प्रयास हुन्।
